Definicja atopowego zapalenia skóry

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą chorobą zapalną o nawrotowym charakterze. Cechuje się występowaniem świądu skóry o bardzo dużym nasileniu. Mechanizm powstawania świądu nie jest do końca poznany, a jego nasilenie nie jest adekwatne do wywołujących go bodźców. Chorobie towarzyszą zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego i zmiany w fizjologii i budowie skóry.

Częstość występowania atopowego zapalenia skóry wzrasta w szybkim tempie, a choroba dominuje w krajach wysoko uprzemysłowionych i u rasy kaukaskiej (białej). Około połowa przypadków tej choroby rozpoczyna się w pierwszym półroczu życia; do pierwszych urodzin objawy pojawiają się u 70-80% dzieci. Ryzyko zachorowania w późniejszym okresie znacznie spada. W wieku 6-20 lat odnotowuje się tylko 10% nowych zachorowań, a początek choroby po okresie dojrzewani zdarza się sporadycznie. U starszych dzieci i u dorosłych zachorowania częściej dotyczą kobiet (stosunek 2:1).

Atopowe zapalenie skóry może ujawnić się w każdym wieku i ustępować samoistnie lub utrzymywać się przez całe życie z charakterystycznymi okresami remisji i zaostrzeń. Objawy kliniczne choroby, charakter zmian skórnych i ich lokalizacja podzielone są umownie na fazy odpowiadające przedziałom wiekowym. Poniżej przedstawiona jest jedna z bardziej popularnych klasyfikacji.

Okres niemowlęcy trwa od urodzenia do drugiego roku życia. U niemowląt występują charakterystyczne grudki, strupy, nadżerki, polakierowane policzki, pęcherzyki na rumieniowym podłożu i cienkie, matowe, łamliwe włosy. Zmiany skórne sączące często ulegają wtórnemu zakażeniu. Najczęściej lokalizują się na policzkach, czole i skórze owłosionej głowy oraz u nasady płatków usznych – nos, broda i usta są raczej wolne od zmian patologicznych. W ciężkich postaciach zaburzenia skórne mogą obejmować tułów, pośladki i kończyny po stronie wyprostnej. U około połowy dzieci zmiany skórne ustępują do końca drugiego roku życia, ale fakt pojawienia się choroby w okresie niemowlęcym zwiększa ryzyko rozwoju innych chorób atopowych, w tym astmy.

Okres późno-dziecięcy rozpoczyna się w wieku 3 lat i trwa do 11 roku życia. U starszych dzieci rzadziej spotyka się zmiany sączące, natomiast częstsze są typowe dla przewlekłej choroby zmiany w postaci grudek i blaszek z lichenizacją. Zmiany lokalizują się na rękach, stopach, wokół nadgarstków i kostek, na grzbietach dłoni i stóp oraz w zgięciach łokciowych i podkolanowych. Charakterystyczna i częsta lokalizacja w zgięciach stawowych wynika z większej potliwości tych okolic oraz ciągłych ruchów, czyli drażnienia mechanicznego. Czynniki drażniące (pot, urazy i otarcia) utrudniają gojenie się zmian skórnych, co sprzyja wtórnym nadkażeniom bakteryjnym i komplikuje przebieg choroby. Obserwuje się również powiększenie okolicznych węzłów chłonnych. Zmiany mogą ustąpić samoistnie, a w okresie przejściowym zaznaczają się przemijające przebarwienia skóry.

Okres młodzieńczy i wieku dorosłego rozpoczyna się w okresie dojrzewania i może niekiedy trwać przez całe życie. Charakteryzuje się naprzemiennym występowaniem okresów zaostrzeń i samoistnych remisji. Wizualnie skóra jest szorstka, sucha, lekko brązowa i pogrubiała. Mogą występować nacieki zapalne, przeczosy, krwiste strupy i błyszczące, niby polakierowane paznokcie. Przewlekły charakter choroby powoduje skłonność do tworzenia się rozległych zlichenizowanych blaszek. Zmiany skórne występują symetrycznie. Zlokalizowane są na twarzy, na górnych częściach ramion i pleców, na kończynach oraz grzbietowych powierzchniach rąk i stóp oraz grzbietach palców rąk i stóp. Zmianom skórnym towarzyszy dokuczliwe uczucie świądu, zwłaszcza w nocy, co wywołuje bezsenność, zmęczenie, drażliwość i może być przyczyną stanów depresyjnych.